Πριν από 80 και πλέον χρόνια, οι γιατροί Irving Stein και Michael Leventhal παρατήρησαν ένα μοτίβο που παρουσιαζόταν σε κάποιες γυναίκεςπου αντιμετώπιζαν πρόβλημα γονιμότητας  και εμμηνορυσιακές ανωμαλίες. Οι δύο γιατροί κατέγραψαν τις παρατηρήσεις τους και τις δημοσίευσαν σε ένα άρθρο-ορόσημο, όπου περιέγραφαν επτά γυναίκες που εκδήλωσαν το τρίπτυχο των συμπτωμάτων – «πολυκυστικές» ωοθήκες, τριχοφυΐα και αμηνόρροια – το οποίο μέχρι σήμερα συνδέεται με το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (ΣΠΩ). Παρακάτω αναφέρουμε πέντε πράγματα που πρέπει να γνωρίζουμε για αυτή τη συνήθη κατάσταση.

1. Ο όρος «Πολυκυστικές» είναι εσφαλμένος.

Το ΣΠΩ δεν είναι η πρώτη περίπτωση συνδρόμου το οποίο παίρνει ένα όνομα που αργότερα διαπιστώνεται ότι είναι ανακριβές ή παραπλανητικό. Αυτό που ο Stein και ο Leventhal χαρακτήρισαν ως επιθηλιακές κύστεις, στην πραγματικότητα είναι οι ανώριμα ωοθυλάκια. Η λανθασμένη ονομασία είναι ατυχής, επειδή υποδηλώνει ότι οι ωοθηκικές κύστεις είναι το βασικό χαρακτηριστικό του ΣΠΩ. Η μορφολογία των ωοθηκών δεν είναι το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό που χρησιμοποιείται για τη διάγνωση της πάθησης. Ομοίως, μια γυναίκα με κύστεις στις ωοθήκες, αλλά χωρίς ορμονικές ή μεταβολικές διαταραχές, δεν πάσχει από το ΣΠΩ. Η παρουσία των «πολυκυστικών ωοθηκών» είναι συχνή στις νεότερες ηλικίες (πριν τα 25 χρόνια) αλλά στη συνέχεια η μορφολογία μπορεί είναι φυσιολογική παρόλη την ύπαρξη του συνδρόμου.
Ωστόσο, ακόμα και μέχρι σήμερα, οι ειδικοί δεν έχουν καταφέρει να καταλήξουν σε ένα νέο κοινό όνομα για αυτό το σύνδρομο, το οποίο θα αντιπροσωπεύει επαρκώς τις ανατομικές, κλινικές και μεταβολικές εκδηλώσεις του.

2. Το ΣΠΩ είναι πολύ συχνό, επηρεάζει έως και 1 στις 10 γυναίκες.

Από τότε που το σύνδρομο περιεγράφηκε για πρώτη φορά από τον Stein και τον Leventhal, τα διαγνωστικά κριτήρια για τα ΣΠΩ έχουν αλλάξει. Πλέον εκτιμάται ότι μπορεί να επηρεαστεί μέχρι και το 10% των γυναικών αν και πολλές περιπτώσεις παραμένουν αδιάγνωστες.

3.  Η διάγνωση για το ΣΠΩ γίνεται μέσω αποκλεισμού άλλων.

Αυτό σημαίνει ότι άλλες παθήσεις με αλληλεπικαλυπτόμενα χαρακτηριστικά (σύνδρομο Cushing, όγκοι που παράγουν ανδρογόνα, φάρμακα με ανδρογενείς παρενέργειες, συγγενή υπερπλασία των επινεφριδίων) πρέπει πρώτα να αποκλειστούν.

Σήμερα, τα πλέον αποδεκτά κριτήρια είναι τα κριτήρια του Ρότερνταμ. Αυτά αναφέρουν ότι η διάγνωση για το ΣΠΩ ισχύει όταν πληρούνται δύο από τα ακόλουθα τρία κριτήρια:

• Ολιγο- ή ανωορρηκτικοί κύκλοι (δεν γίνεται ωορρηξία σε κάθε κύκλο)
• Κλινικές ή εργαστηριακές ενδείξεις αυξημένων επιπέδων ανδρογόνων
• Πολυκυστικές ωοθήκες

Μερικές ασθενείς με ΣΠΩ έχουν φυσιολογικούς έμμηνους κύκλους. Ωστόσο, το 85%-90% έχει περισσότερες από 30 μέρες μεταξύ των κύκλων ή έχει λιγότερους από εννέα κύκλους ετησίως. 

Παράλληλα, η υπερανδρογοναιμία (αυξημένη ελεύθερη τεστοστερόνη, ελεύθερος δείκτης ανδρογόνου ή επίπεδα δεϋδροεπιανδροστερόνης) και / ή κλινικές ενδείξεις αυξημένων  ανδρογόνων (υπερτρίχωση, ακμή,λιπαρό δέρμα, ανδρογενής αλωπεκία) υπάρχουν σε ποσοστό έως και 80% στις γυναίκες με ΣΠΩ.

Οι πολυκυστικές ωοθήκες ορίζονται όταν έχουν 12 ή περισσότερα μικρά (2-9 mm) θυλάκια ανά ωοθήκη, αν και ορισμένοι αναφέρουν πολύ μεγαλύτερο αριθμό (> 25 ανά ωοθήκη).

Στην εφηβεία, οι ανωμαλίες του κύκλου και η ακμή είναι ήδη αρκετά συνηθισμένες, ενώ ο αριθμός των θυλακίων τείνει να είναι υψηλός. Τα υψηλά επίπεδα ανδρογόνων μπορεί να είναι ο πιο ακριβής δείκτης για τη διάγνωση του ΣΠΩ στις έφηβες. Όμως, για μια σωστή διαγνωστική διαδικασία, θα πρέπει να υπολογιστούν και τα τρία κριτήρια του Ρότερνταμ.

Αν και δεν αποτελούν διάγνωση, ορισμένα ευρήματα είναι πιο συχνά σε γυναίκες με ΣΠΩ. Αυτά είναι: 

• Παχυσαρκία (τουλάχιστον 50%)
• Αυξημένα επίπεδα ορμόνης λουτεΐνης
• Αντοχή στην ινσουλίνη
• μειωμένη ανοχή γλυκόζης
• διαβήτης τύπου 2
• Δυσλιπιδαιμία
• Υπέρταση
• Ενδοθηλιακή δυσλειτουργία
• Υπερπλασία ενδομητρίου

4.Αποτελεί την πιο συνηθισμένη αιτία για τη γυναικεία υπογονιμότητα

Η υποκείμενη αιτία υπογονιμότητας στις γυναίκες με ΣΠΩ είναι η ολιγο- ή η ανωοθυλακιορρηξία. Στην πραγματικότητα, το 90% των γυναικών με ολιγο- ή αμηνόρροια έχουν ΣΠΩ. Η έλλειψη ωορρηξίας δεν είναι το μόνο πρόβλημα για τη γονιμότητα. 

Οι πιθανότητες για σύλληψη, μειώνονται λόγω παραγόντων όπως είναι:

• Παχυσαρκία
• Φτωχή ποιότητα ωοκυττάρων 
• Δυσμενές ενδομήτριο περιβάλλον 

Εκτός από την αξιολόγηση της λειτουργίας των ωοθηκών, το ζευγάρι θα πρέπει να υποβληθεί σε ένα σωστό και πλήρες τεστ υπογονιμότητας (παράγοντας ανδρικής υπογονιμότητας, κατάσταση του σαλπίγγων κλπ.). Εάν η υπόλοιπη αξιολόγηση είναι φυσιολογική, η κανονική ωορρηξία πρέπει να αποκατασταθεί για να βελτιωθεί η γονιμότητα.

Στις γυναίκες με υψηλότερο δείκτη μάζας σώματος, η απώλεια βάρους πρέπει να είναι η θεραπεία πρώτης εκλογής. Μια απώλεια του σωματικού βάρους μόλις 5% μπορεί να έχει ευνοϊκή επίδραση στη λειτουργία των ωοθηκών. 

Σε περίπτωση που, παρόλο που άλλαξαν τον τρόπο ζωής τους, οι γυναίκες δε συλλαμβάνουν, δίνεται μετφορμίνη. Το συγκεκριμένο φάρμακο ευαισθητοποιεί την ινσουλίνη και έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει την ωορρηξία και τα ποσοστά γεννήσεων.

Οι γυναίκες που δεν ανταποκρίνονται σε λήψη φαρμάκων από το στόμα μπορούν να επιλέξουν μεθόδους εξωσωματικής γονιμοποίησης. Οι ενέσιμες γοναδοτροπίνες είναι εξαιρετικά αποτελεσματικές  αλλά συχνά οδηγούν σε κίνδυνο για σύνδρομο υπερδιέγερσης των ωοθηκών και εγκυμοσύνη πολλαπλών κυήσεων. Η προσθήκη της μετφορμίνης μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο υπερδιέγερσης. 

5. Το ΣΠΩ δεν είναι απλά μια διαταραχή αναπαραγωγής. Ο ρόλος της ινσουλίνης 

Οι συνέπειες του ΣΠΩ για την υγεία δεν αφορούν μόνο στα αναπαραγωγικά έτη μιας γυναίκας αλλά σε ολόκληρη τη διάρκεια ζωής της. Μια μετα-ανάλυση, βασισμένη σε 30 μελέτες,ανέδειξε ότι:

• Ο κίνδυνος αντίστασης στην ινσουλίνη θα αυξηθεί 2,48 φορές, 
• Ο κίνδυνος για διαβήτη θα αυξηθεί 4,43 φορές
• Ο κίνδυνος μεταβολικού συνδρόμου 2,88 φορές

Επομένως, συνιστάται οι γυναίκες με ΣΠΩ (ειδικά εκείνες με υψηλό δείκτη μάζας σώματος) να εξετάζονται μέσα από δοκιμασία ανοχής στη γλυκόζη από το στόμα (καμπύλη σακχάρου) και μέσω λιπιδικού προφίλ.

Παράγοντες κινδύνου καρδιαγγειακής νόσου (αυξημένη LDL χοληστερόλη / τριγλυκερίδια, χαμηλή HDL χοληστερόλη, διαστολική δυσλειτουργία, ενδοθηλιακή δυσλειτουργία) και παχυσαρκία απαντώνται αρκετά συχνότερα από ό,τι σε γυναίκες ίδιας ηλικίας χωρίς ΣΠΩ.

Η Ενδοκρινολογική Εταιρεία συνιστά αλλαγές στον τρόπο ζωής, προκειμένου να αποφευχθούν οι μεταβολικές επιπλοκές του ΣΠΩ, οι οποίες επιμένουν μετά από την αναπαραγωγική ηλικία μιας γυναίκας. Για τις γυναίκες που δεν μπορούν να επιτύχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα με δίαιτα και άσκηση, η μετφορμίνη αποτελεί βασική επιλογή.

Η αντίσταση στην ινσουλίνη αναμφίβολα σχετίζεται με τον παθοφυσιολογικό μηχανισμό του ΣΠΩ, όμως, για πολύ καιρό δεν ήταν σαφές ποιο ξεκίνησε πρώτο. Η αντίσταση στην ινσουλίνη προκαλεί το σύνδρομο ή οι ενδοκρινικές ανωμαλίες προκαλούν αντίσταση στην ινσουλίνη; 

Σήμερα πιστεύεται ότι η αντίσταση στην ινσουλίνη είναι αυτή που προκαλεί τις ενδοκρινικές και μεταβολικές αλλαγές του ΣΠΩ.

6. Μπορεί να συνδέεται με τον καρκίνο.

Εδώ και πολύ καιρό έχουν πραγματοποιηθεί μελέτες που αφορούν στη σύνδεση του ΣΠΩ με τον καρκίνο διαφόρων μορφών. Το ΣΠΩ συνοδεύεται από μακροχρόνιες περιόδους ανεξάρτητης έκθεσης σε οιστρογόνα, οι οποίες θα μπορούσαν να προκαλέσουν υπερπλασία του ενδομητρίου και στη συνέχεια καρκίνο του ενδομητρίου. Πρόσφατα στοιχεία μαρτυρούν τριπλάσιο αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του ενδομητρίου στις γυναίκες με ΣΠΩ, καθώς και αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο των ωοθηκών.

Η ινσουλίνη, επίσης, μπορεί να παίξει ρόλο και στον κίνδυνο καρκίνου, αυξάνοντας τη μιτογόνο δραστηριότητα ορισμένων θέσεων δέσμευσης ινσουλίνης στο στρώμα του ενδομητρίου. 

7. Η διάγνωση μπορεί να καθυστερήσει αρκετά χρόνια 

Κάθε γυναίκα με ΣΠΩ είναι μοναδική και μπορεί να παρουσιάζει κάποιες από τις διαταραχές του συνδρόμου σε έντονο βαθμό και άλλες σε ήπιο. Πολλές γυναίκες που πάσχουν από το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών δεν κατανοούν απόλυτα τι ακριβώς τους συμβαίνει. Δεν ενημερώνονται σωστά από τον ιατρό τους και δεν κατανοούν ότι το σύνδρομο δεν αφορά μόνο την παρουσία ή όχι κύστεων στις ωοθήκες. 

Σε πολλές μελέτες γυναίκες με ΣΠΩ, έχουν εκφράσει απογοήτευση σχετικά με τη διαδικασία αξιολόγησης και διάγνωσης, στην οποία υποβλήθηκαν για να μάθουν τι συνέβαινε. Ανησυχούσαν γιατί δεν μπορούσαν να χάσουν βάρος ή να μείνουν έγκυες ή γιατί οι κύκλοι τους ήταν μη φυσιολογικοί. Φυσικά, προβληματισμό προκαλούσε επίσης η ακμή, καθώς και η δυσάρεστη τριχοφυΐα. 

Σε πρόσφατα στοιχεία, 1 στις 3 γυναίκες ανέφερε ότι χρειάστηκαν τουλάχιστον 2 χρόνια για να διαγνωστούν με ΣΠΩ. Σχεδόν οι μισές από αυτές επισκέφθηκαν τρεις ή περισσότερους γιατρούς. 

Επίσης, οι γυναίκες αυτές δεν ήταν ικανοποιημένες από τις πληροφορίες που έλαβαν σχετικά με την πάθησή τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δώσουν ιδιαίτερα χαμηλή βαθμολογία στους παρόχους πρωτοβάθμιας φροντίδας, τους οποίους έκριναν ανεπαρκείς για να διαχειριστούν το ΣΠΩ. 

Κατά τη διάρκεια της διάγνωσης, μόνο το 15% έμεινε ικανοποιημένο από τις πληροφορίες που έλαβε.

Όταν μια γυναίκα παρουσιάζει κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα θα πρέπει να επισκεφθεί ειδικό Ενδοκρινολόγο καθώς το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών είναι μια ορμονική και μεταβολική διαταραχή που επηρεάζει όλο το φάσμα της ζωής μιας γυναίκας.